آثار و برکات ذکر خدا
(قسمت اول)
۱ـ شفاى بیماریهاى باطنى و روحى
همان طور که گاهى جسم انسان بر اثر عواملى بیمار مىشود و سلامتى خودش را از دست مى دهد، و از انجام کارهایى که در توان یک فرد سالم است باز مىماند، از نظر روحى و روانى هم ممکن است براى انسان مشکلات جدى پیش آید و او را دچار بیمارى نماید، و از رشد معنوى لازم باز بدارد؛ لذا براى رسیدن به کمالات انسانى، توجه به مشکلات روحى و شناخت عوامل رفع آنها ضرورت بیشترى دارد؛ زیرا آنچه اصل است روح انسان است و جسم او در حقیقت وسیله و مرکب روح او است.
«یاد خدا»، داروى شفابخش بیماریها روحی و معنوی ماست. در این باره امام على (علیه السلام) فرمود: «ذکر اللّه دواءُ أعلال النفوس»؛ یاد خدا داروى بیمارى جانها است.۱
پس کسی که اهل ذکر است، از آن بیماریها نجات خواهد یافت؛ آن حضرت در جاى دیگر فرمود: «ذکر اللّه طارد الأدواء»؛ یاد خدا دور کننده دردها (و بیماریهای روحی) است.۲
برای همن است که به ما یاد دادند در دعاى کمیل اینگونه با خدای متعال مناجات کنیم: «یا من إسمه دواء و ذکره شفاء!»؛ اى کسى که نامش دارو و یادش شفا است.
رسول خدا (صلّى الله علیه و آله) فرمود: «ذکر اللّه شفاء القلوب»؛ یاد خدا شفاى دلهاست.۳
غم و اندوه نسبت به گذشته و نارضایتى نسبت به وضعیت موجود و یأس و ناامیدى و نیز اضطراب و نگرانى درباره آینده، از عوامل مهم بیمارى روحى و روانى است؛ و یاد خدا همراه با طلب مغفرت و اعتماد به دریاى بىکران رحمت الهى و امیدوارى به یارى او در گرفتاریها و رضایت بر مقدرات الهى و بالاخره استقامت در برابر ناملایمات، دل انسان را از اشکالات مذکور نجات میدهد؛ به همین دلیل است که «قرآن» که خود یکى از مصادیق «ذکر خدا» است خودش را به عنوان «شفاء لما فى الصدور»۴، معرفى کرده است؛ انسان در پرتو تلاوت با تدّبر آیات قرآن، خدا را یاد مىکند و بر اثر تفکّر و تدّبر در آیات مربوط به آخرت، به یاد سراى دیگر مىافتد و با آیات رحمت، امیدوارىاش نسبت به مغفرت حق تعالى و اعتمادش نسبت به الطاف او بیشتر شده و براى رسیدن به سعادتى که قرآن برایش ترسیم نموده است خودش را آمادهتر مىکند.
بنابراین تنها راه علاج و نجات از گرفتاریها «یاد خدا»، توجه به الطاف او و اطاعت اوامرش مىباشد؛ چنانچه امیرمومنان (علیه السلام) فرمود:
«اصل اصلاح القلب اشتغاله بذکر اللّه»؛ ریشه اصلاح و پاکى دل، پرداختن آن به «یاد خدا» است.۵
نکته:
تعبیر به «اشتغال»، نشانگر این است که با «ذکر» اندک، مشکل حل نمىشود؛ بلکه در این مورد انسان باید به مرحلهاى برسد که بشود گفت که دل مشغولى
او «ذکر خداست».
۱- تمیمی آمدی، غرر الحکم، ۱۴۱۰ق، ص۳۷۰.
۲- همان، ص۳۷۰.
۳- پاینده، ابو القاسم، نهج الفصاحه، ۱۳۶۳ش، ص۴۹۳.
۴- سوره یونس، آیه۵۷.
۵- غررالحکم، تمیمی آمدی، ۱۴۰۷ق، ص۱۹۸.