یادخدا توفیق الهی است
سرچشمه «ذکر خدا»
باید متوجه این نکته باشیم که پیش از آنکه کسى به یاد خدا بیافتد خدا از وى یاد
نموده و توفیق ذکرش را به وى عنایت فرموده است و گرنه انسان هرگز نمىتوانست
به این موفقیت برسد و به این گونه مسائل بپردازد؛ چنانچه امام على « علیه السلام »
فرمود:
«الذِکر لیس من مراسم اللسان و لا من مناسم الفکر، ولکنّه اوّل من المذکور و ثان من
الذّاکر»:(۱)
یاد خدا نه از وظایف زبان است و نه از راه و رسمهاى اندیشه، بلکه نقطه آغاز
آن، مذکور (خدا) است و در مرتبه دوّم، یاد کننده جاى دارد.
«رَسْم» به معناى اثر است(۲) و منظور این است که یاد خدا نه از آثار زبان است و
نه راه و رسم اندیشه، بلکه امرى است الهى که به بندگان خاص خدا داده شده
است.
به این معنى که توفیق ذکر را خداوند متعال به ذاکرش عنایت فرموده است و اگر
این لطف الهى نبود نه زبان انسان به ذکر خدا گویا مىشد و نه فکرش به یاد او متوجه
و در روایتى از امام صادق « علیه السلام » نیز مىخوانیم:
«إجعل ذکر اللّه من أجل ذکره لک فانّه ذکرَکَ و هو غنّى عنک فذکره لک أجلّ و أشهى
و أتمّ من ذکرک و أسبق فمن أراد أن یذکر اللّه تعالى فلیعلم أنّه ما لَمْ یَذْکُر اللّه العبد بالتوفیق
لذکره لا یقدر العبد على ذکره»:
(۱) میزان الحکمه باب ۱۳۴۳ ح ۶۴۶۰، به نقل از غررالحکم: ۲۰۹۱.
(۲) مجمع البحرین: «رَسمُ القَبرِ أَثرُه»
اگر به یاد خدا هستى این را بدان سبب دان که او به یاد تو بوده است؛ او تو را یاد
کرده در حالى که بى نیاز از توست، پس «یاد او از تو» ارزشمندتر و دوست داشتنى تر
و کاملتر و جلوتر است از «یاد تو از او»؛ بنابراین هر که مىخواهد خداى تعالى را یاد
کند باید بداند اگر یاد خداوند از بنده براى اعطاى توفیق «ذکرش» نبود بنده هرگز،
قادر به ذکر او نمىشد.(۱)
امام حسین « علیه السلام » در دعاى عرفه عرضه مىدارد:
«أنت الذاکر قبل الذاکرین أنت البادى بالأحسان قبل توجه العابدین…»:
تو یاد کننده بندگانى، پیش از آنکه بندگان از تو یاد کنند. پیش از آنکه بندگان و
عبادت کنندگان به سوى تو روى آورند تو آغازگر احسانى،(۲) و نیز فرمود:«و
أیقضْتَنى لِما ذرأتَ فى سمائک و أرضک من بدایع خلقک و نبهّتنى لشکرک و ذکرک»:
تو خود مرا براى (تفکّر و مطالعه در) آنچه که در آسمان و زمین از مخلوقات
متنوع و عجایب خلقتت آفریدهاى، بیدار نمودى و براى شکر و ذکر خودت آگاه و
متنبه ام ساختى.(۳)
امام على « علیه السلام » فرمود:«إِذا رأیت اللّه سبحانه یُونسکَ بذکره «فَقد أحبّک»:
وقتى دیدى خداى سبحان تو را با یاد خودش مأنوس ساخته است، بدان که تو
را دوست مىدارد.(۴)
نکته ۱: از روایت فوق استفاده مىشود که خداست که انسان را با یاد خودش
آشنا کرده و آن را انیس و مونس انسان قرار داده است، طورى که انسان با داشتن آن
(۱) میزان الحکمه، ب ۱۳۴۳/۶۴۶۰، به نقل از بحارالأنوار: ۹۳/۱۵۸.
(۲) دعاى عرفه امام حسین(ع).
(۳) همان دعا.
(۴) میزان الحکمه ب ۱۳۴۰ ح ۶۴۳۵، به نقل از غررالحکم ۴۰۴۰.
احساس تنهایى نخواهد کرد و اگر کسى چنین توفیقى را احساس کرد باید بداند و
شکرگذار باشد که خداوند او را دوست مىدارد.