یادلفظی وزبانی خدا(جمعبندی)
این قسم از «ذکر» (ذکر زبانى) اگر چه از نظر رتبه از قسم دیگر پائین تر است، امّا
در عین حال اگر چنانچه با حضور قلب و با توجه به محتوى و معانى اذکار انجام
گیرد چون در حد خودش یک «ذکر حقیقى» است لذا آثار و برکاتى را که براى آنها در
آیات و روایات مطرح شده است ؛در پى خواهد داشت علاوه بر این «ذکر زبانى»
خود مقدمه یاد قلبى نیز هست. امام خمینى (رضوان الله تعالى علیه )در این رابطه
کلامى دارد که آن را عیناً ذکر مىکنیم: «… از اینجا معلوم مىشود که «ذکر نطقى و
زبانى» که از تمام مراتب ذکر نازلتر است نیز مفید فایده است، زیرا اوّلاً، زبان در این
ذکر به وظیفه خود قیام کرده است گر چه قالب بى روحى است و ثانیا، اینکه ممکن
است این تذکّر پس از مداومت و قیام بر شرائط آن اسباب باز شدن زبان قلب نیز
شود، شیخ عارف، جناب شاه آبادى روحى فداه مىفرمودند: شخص ذاکر باید در
«ذکر» مثل کسى باشد که به طفل کوچک که زبان باز نکرده مىخواهد تعلیم کلمه را
کند، تکرار مىکند تا اینکه او به زبان مىآید و کلمه را اداء مىکند، پس از آنکه او
اداى کلمه کرد معلم از طفل تبعیّت مىکند و خستگى آن تکرار برطرف مىشود و
گویا از طفل به او مددى مىرسد. همین کسى که ذکر مىگوید باید به قلب خود که
زبان باز نکرده تعلیم «ذکر» کند و نکته تکرار اذکار آن است که زبان قلب گشوده شود
و علامت گشوده شدن زبان قلب آن است که زبان از قلب تبعیّت کند و زحمت و
تعب تکرار مرتفع شود. اوّل زبان ذاکر بود و قلب به تعلیم و مدد آن ذاکر شد و پس
از گشوده شدن زبان قلب، زبان از آن تبعیت کرده و به مدد آن یا مدد غیبى متذکر
مىشود(۱)
(۱) چهل حدیث امام خمینی (ققدس) ص ۲۹۲و ۲۹۳