“یاد خدا” و نشانه های “ذاکران”
نشانه سوم
«محاسبه اعمال و سردادن ناله ندامت و اعتراف به تقصیرو…»
آن حضرت در ادامه خطبه خود درباره اهل ذکر فرمود:«…فلو مَثَّلتَهُم لعقلکَ فى مَقاوِمِهِم المحمودهِ و مجالسهم المشهودهِ و قَد نَشروا دَواوینَ اُعمالهم و فَرغوالمحاسبه أَنفسِهم على کلّ صغیره و کبیرهٍ اُمِروا بها فقصّروا عنها اونُهوا عنها ففرّطوا فیها و حَمَّلوا ثِقلَ اأوزارهم ظُهورَهُم فَضَعُفُوا عنِ الاستقلال بها، فَنَشَجُوا نشیجَا و تجاوبوا نحیبا یَعِجُّون الى ربَهّم مِن مقام نَدَمٍ وَ إعترافٍ لرأیتَ اعلام هُدىً»: اگر آنان را در پیشگاه عقل خود مجسم سازید و مقامات محموده و ستوده و مجالس آشکار آنان را بنگرید می بینید که نامه هاى اعمال خویش را گشوده و براى حسابرسى اعمال خود آماده شده اند براى حساب هر کوچک و بزرگ که به آن دستور داشته اند وکوتاهى کرده اند، و یا از آن نهى شده مرتکب گردیده اند، سنگینى بار گناهانشان را به دوش گرفته، نمى توانند کمر راست کنند، گریه گلویشان را گرفته و با فریاد میگریند و گریان با هم گفتگو مى کنند، و با صداى بلند در پیشگاه پروردگار خویش در مقام پشیمانى و اعتراف به تقصیرند.۱
آرى اینها کسانى هستند که قبل از رسیدن أجل، خود در این دنیا محاسب و مراقب اعمال خودشان هستند و این محاسبه در برطرف کردن اشکالات و تحصیل
کمالات بسیار مؤثر و کارساز مى باشد؛ چنانچه امام على« علیه السلام » در جاى دیگر مى فرماید: «… زنوا أنفسکم من قَبل أَن تُوزنوا، و حاسبوها من قَبلِ أن تحاسبُوا…»: پیش از آنکه مورد سنجش قرار گیرید خود را بسنجید، و قبل از آنکه شما را به پاى حساب ببرند حساب خود را برسید.۲
رسول خدا« صل الله علیه وآله » فرمود: «حاسبوا أنفسکم قَبلَ أن تُحاسبوا و مهّدوا لها قَبلَ ان تُعذّبوا و تزودوا للرحیل قَبلَ اَن تزعجوا فانّما هى موقف عدلٍ و اقتضاءُ حقٍّ و سؤالٌ عن واجبٍ وَ قَد أبلَغَ فى الاعذار مَن تَقدّم با لانذار»: پیش از آنکه حسابرسى شوید به حساب نفس خود برسید و پیش از آن که عذاب شوید نفستان را آماده کنید و پیش از آنکه بُرده شوید ره توشه سفر بردارید که آن جا ایستگاه عدالت است و به حق داورى مى شود و از واجبات و وظایف پرسیده مى شود آن که پیشاپیش هشدار داد معذور است.۳
۱- نهج البلاغه، ادامه خطبه۲۲۲
۲- همان، خطبه۹۰
۳- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار،۱۴۳۰ق،ج۷۴، ص۱۸۳