یاد خدا و نشانه های ذاکران
نشانه ششم
احساس ذلّت و خوارى در برابر عظمت خداوند متعال
حضرت على« علیه السلام » در ادامه خطبه خود (درباره اهل ذکر)مى فرماید: «…و اُسارى ذِلَّهٍ لعظمته…»؛ آنها اسیران عظمت او هستند.۱
اینها با توجه به معرفت و شناختى که نسبت به عظمت الهى پیدا کرده اند، خود و دیگران را در برابر او بسیار حقیر و کوچک مى بینند، و لذا با کمال ادب و خشوع به عبادت و اطاعت او مى پردازند. آن حضرت در کلام دیگرش مى فرماید: طوبى لمن خشى قلبه عن ذکر اللّه»؛ خوشا کسى که دلش از یاد خدا بترسد.
و این ترس از مقام و عظمت الهى نه تنها بسیار خوب است، بلکه نشانه ایمان است. چنانچه در قرآن مى خوانیم: «إنما المؤمنون الذّین اذا ذکر اللّه وَجلت قلوبُهم و اذا تلیت علیهم آیاتهُ زادتهم ایمانا وعلى ربّهم یتوکّلون»؛ مومنان (واقعى) تنها کسانى هستند که هر وقت نام خدا برده مى شود دلهاشان بر اثر یاد خدا ترسان مى گردد و هنگامى که آیات او بر آنها خوانده مى شود ایمانشان افزون مى گردد و تنها به پروردگارشان توکل دارند.۲
«وَجَل» بمعنى پنهان داشتن ترس در دل است؛۳ در حالیکه درباره «خشیت»، گفته شده است که خشیت خوفى است همراه با تعظیم و غالبا از دانش و معرفت سرچشمه مى گیرد.۴
خداوند متعال در قرآن فرمود: «انّما یخشى اللّه من عباده
العلماءُ إِنّ اللّه عزیزٌ غفورٌ»؛ در میان بندگان خدا تنها دانشمندان از او مى ترسند؛ خداوند توانا و آمرزنده است.۵
و این معنى جز در کسانى که اهل معرفت اند تحقق نمى یابد و لذا در آیه فوق، اسناد «خشیت»، به «علماء» به صورت انحصاری است. به همین خاطر بنظر می رسد «خشیت» بالاتر از «خَوف» و «وَجَل» باشد بر همین اساس ممکن است گفته شود که «خشیت»، مقامى است مختص مؤمنان عارف و زمینه ساز «خشوع» مى باشد. زیرا، وقتى انسان خودش را در محضر خدای عظیم، احساس می کند حالت خشوع به او دست مى دهد حالتى که بیشتر در اعضاء و جوارح انسان ظاهر مى شود.۶
خواجه عبداللّه انصارى (قدس سره) خشوع را بر سه درجه دانسته و گفته است:
درجه اول: تذلل براى امر خداست. (که همان عبادت در نهایت خضوع است) که بیشتر در اعضاء و جوارح انسان ظاهر مى شود.
درجه دوم: استسلام حکم خدا (همراه با اظهار عجز).
درجه سوم: اتّضاع؛ یعنى خودش را پست احساس کند چرا که خداى عظیم را بر خودش ناظر مىبیند.۷
۱- نهج البلاغه/ ۲۲۲.
۲- انفال/ ۲.
۳- مفردات راغب.
۴ – مفردات راغب.
۵- فاطر/ ۲۸.
۶- مفردات راغب. ۷- انصاری، خواجه عبدالله، منازل السائرین (با شرح قاسانى) ص ۱۱۳ و ۱۱۴.
#یاد_خدا_لطفی_است #اهل_ذکر_اهل_خضوع_و_اهل_خشوع_هستند