یاد خدا و نشانه های ذاکران
نشانه هفتم
«دلى مجروح از غم و اندوه دارند»
آن حضرت در ادامه فرمود: «جَرَحَ طولُ الأسى قلوبهم»: (اهل ذکر) غم و اندوه طولانى قلبشان را مجروح ساخته است.۱
«أسى» بمعنى حزن نسبت به چیزى است که فوت شده است. حضرات معصومین« علیهم السلام » و نیز کسانى که در خوددارى ازگناه و معصیت مانند آنها زندگى می کنند، خدا را آنچنان سزاوار پرستش مى دانند که
هر قدر هم به یاد او باشند و به عبادتش بپردازند، باز احساس قصور و کوتاهى کرده و از وضعیّت موجود خویش نگران می شوند؛ این معنى از دعاها و مناجات آنها با خداوند متعال، کاملاً محسوس و آشکار است. امّا چون چیزى را از دست نداده اند و مرتکب خطائى نشده اند حزن درباره اینها مطرح نیست؛ امّا آنها که غیر معصوم اند و احیانا در طول زندگى مرتکب گناهانى شده و یا در عبادات خود کوتاهی هائى داشته اند، هرگاه به یاد خدا مى افتند و عظمت و نیز آگاهى او از وضعیّت بندگانش را در نظر خود مجسم مى کنند، از گذشته هاى خود نگران و محزون مى شوند و افسوس مى خورند که چرا آنطور شد! درباره (حزن) و اندوه، خواجه عبدللّه انصارى (قدس سره) مى فرماید: «حزن» ناراحتى باطن است براى آنچه که در گذشته از دست داده است و این «حزن» بر سه درجه استوار است درجه اوّل: حزن و اندوه عامّه مردم است که بر کوتاهی هائى که در خدمت صورت گرفته و نیز بر گناهانى که مرتکب شده اند و بر فرصت هایى که از دست داده اند افسوس مى خورند و محزون مى شوند.
درجه دوم: حزن اهل اراده است؛ که آنها بر تعلق محبتشان به غیر خدا و عدم اخلاصشان در محبت به خداوند متعال و نیز بر اشتغالشان بر امور دنیائى و… که آنها را از شهود حق تعالى باز می دارد و نیز از آرامش و از عدم حزن بر گذشته خود، محزون مى شوند.
و براى «خواصّ» حزنى نیست؛ چرا که آنها گرفتار تفرق خاطر وفقدان چیزى نمى شوند؛ امّا براى دیگران محزون مى شوند؛ مثل حزن رسول اللّه « صلى الله علیه و آله » که بر امت خودش محزون مى شدند.
درجه سوم: حزن بر عوارض است.۲
۱- نهچ البلاغه، خطبه۲۲۲
۲- منازل السائرین (با شرح قاسانى) ص ۱۰۱-۱۰۳.